Legasi ilmu Tuan Hussain Kedah

MENERUSKAN legasi keilmuan yang diwarisi keluarga, Tuan Hussain Kedah atau nama sebenarnya Hussain bin Muhammad Taib bin Mas’ud adalah antara ulama dan pendakwah terkemuka Nusantara.

Dalam sejarah perjuangannya, tokoh dari negeri Kedah itu adalah antara penulis kitab agama terkenal di Nusantara kerana sumbangannya dalam menghasilkan kitab-kitab termasuk ilmu fikah, tauhid, dan tasawuf. Minatnya yang mendalam untuk menyebarkan ilmu mendorong beliau mendirikan sekolah pondok di beberapa kawasan di Kedah dalam usaha mengukuhkan pendidikan Islam. Antaranya ialah di Bohor, Selengkoh, Padang Lumat serta di Seberang Perai.

Satu perkara yang menarik tentang tokoh ini ialah sistem dan disiplin yang diterap serta dilaksanakan dalam mengendalikan sekolah yang diasaskannya. Kawasan institusi pendidikan itu dilengkapi surau dan rumah-rumah pondok (tempat penginapan) pelajar dibina secara tersusun. Untuk mereka yang berkeluarga, dibina pondok dalam kawasan sekolah, manakala untuk pelajar bujang didirikan pondok di kawasan luar.

Para pelajar Tuan Hussain terdiri daripada remaja belasan tahun hingga berumur 50 tahun. Kebanyakan mereka terdiri daripada pelajar tempatan, namun ada juga yang datang dari Sumatera, Patani, dan Brunei. Hal ini menunjukkan pengaruh pendidikan institusi pondok Tuan Hussain yang begitu meluas.

Meskipun sistem perhubungan pada waktu itu amat sukar disebabkan institusi pendidikan masih kurang didirikan oleh pihak kerajaan (penjajah), namun cabaran ini telah menyemarakkan lagi semangat Tuan Hussain. Beliau menetapkan jadual belajar yang anjal untuk pelajar-pelajarnya. Beliau akan mengajar bermula dari tengah hari hingga ke petang, manakala pembantunya akan mengajar pada waktu malam. Jadual yang disediakan adalah untuk memberi peluang kepada pelajar-pelajar pondok mencari nafkah kehidupan pada waktu pagi. Justeru, waktu tengah hari dan malam boleh digunakan untuk menumpukan perhatian terhadap pelajaran.

Sambutan Luar Biasa

Pondok Tuan Hussain mendapat sambutan hebat daripada pelajar. Pernah satu ketika, terdapat lebih 50 pondok didirikan di satu-satu lokasi. Menyedari keadaan itu, Tuan Hussain memperkenal asrama (rumah panjang) yang mampu didiami ramai pelajar. Dalam satu-satu musim pengajian, pondok ini mempunyai lebih daripada 400 pelajar dan angka ini ada kalanya mencapai lebih 1,000 pelajar. Demikianlah bukti kejayaan dan hasil kegigihan Tuan Hussain menyebarkan ilmu, yang sukar bagi sesiapa untuk menafikannya. Selain mendengar kuliah yang disampaikan oleh Tuan Hussain, pelajar membaca kitab-kitab yang ditulis oleh beliau sendiri. Mereka juga turut merujuk nota-nota yang disalin oleh pelajar terdahulu.

Terdapat 18 buah kitab yang dihasilkan oleh Tuan Hussain dan turut digunakan di seluruh Nusantara pada masa itu. Antaranya:

* al-Nur al-Mustafid fi Aqaid Ahi al-Tauhid (1887)

* Tamrin al-Sibyan (1809)

* Hidayat al-Sibyan (1911)

* Hidayat al-Mutafakkirin (1918)

* Kasr al-Iksir (1920)

* Hidayat al-Talibin (1924)

* Tadrih al-Sibyan (1926)

      

Berdasarkan keampuhan ilmu agama yang dimiliki dalam bidang fikah, tauhid, dan tasawuf, beliau mendapat perhatian dari pihak Istana Perak. Tokoh ini mendapat undangan mengajar di Istana Bukit Chandan, Kuala Kangsar.

Selain itu, beliau juga telah menterjemah kumpulan hadis Jawahir al-Bukhari. Terjemahan itu kemudiannya dibukukan dan dinamakan Tadzkir Qabail al-Qadhi (1923). Tokoh ini juga arif dalam ilmu al-Quran dan hadis, iaitu ilmu asas yang penting dalam Islam.

Sewaktu kecil, Tuan Hussain mendapat bimbingan agama daripada datuknya sendiri iaitu Muhamad Taib sebelum berangkat ke Patani dan berguru dengan Tuan Semela di Pondok Uala. Beliau turut berguru di serata tempat termasuk di Terengganu, Kelantan, Perak, Selangor dan Melaka sebelum menyambung pengajian di Mekah. Ketika berada di Tanah Suci, Tuan Hussain mengambil kesempatan untuk berguru dengan ulama terkenal termasuk Tuan Syeikh Hasbullah, Tuan Syeikh Nawawi Bentan, Tuan Syeikh Ahmad Lingga, Tuan Syeikh Umar Sumbawa, Tuan Syeikh Muhammad Khafat dan Tuan Syeikh Umar Bali. Di sana, Tuan Hussain bertemu dengan ramai sahabat, antaranya Tok Kenali, Haji Wan Sulaiman Sidi, dan Tuan Haji Yaakub Sik dari Kedah.

       Sekembalinya dari Mekah kira-kira pada 1896, Tuan Hussain terus membuka pondok pengajian bagi memberi bimbingan kepada penduduk tempatan. Antara murid-murid Tuan Hussain yang terkenal ialah Datuk Abdul Rahman Abdullah, Ismail Sulaiman, Omar Merbok, dan Ghazali Arshad. Tradisi ilmu yang diasaskan dan dibina oleh Tuan Hussain ini terus dikembangkan oleh murid-muridnya. Selain itu, sebahagian institusi pondok yang diasaskan oleh Tuan Hussain masih kekal sehingga sekarang. Antaranya ialah Pondok Padang Lumat, Kedah dan Pokok Sena, Pulau Pinang.

Berpandangan Tegas

Tuan Hussain amat tegas dalam pendirian, terutama dalam perkara halal dan haram. Tokoh ini berpegang teguh kepada al-Quran dan hadis tanpa kompromi. Pendirian yang sedemikian kadangkala kurang disenangi pihak pemerintah yang mahukan beliau bertolak ansur. Antara pendirian beliau adalah mengharamkan sebarang bentuk perjudian sebagaimana tuntutan agama, manakala wang zakat mesti diterima oleh golongan yang berhak dan tidak boleh diagihkan sesuka hati.

       Tetapi apabila hal berkenaan dijelaskan oleh Tuan Hussain berdasarkan kepada pegangan Islam, pemerintah dan rakyat dapat menerimanya. Mulai saat itu, beliau sangat disegani dan dihormati dalam mengendalikan hal ehwal agama Islam.

       Tokoh ini meninggal dunia pada tahun 1936 dalam usia 73 tahun. Pada awalnya pihak istana Kedah berhasrat untuk mengebumikan jenazah Tuan Hussain di Makam Diraja Kedah yang terletak di Langgar. Bagaimanapun, Tuan Hussain telah mewasiatkan kepada isterinya, Mariam, supaya jenazahnya dikebumikan di tempat kelahirannya di Titi Gajah.

– Dilahirkan pada 2 November 1863 di Titi Gajah, Alor Setar, Kedah

– Berasal daripada keluarga ulama Kalimantan

– Datuknya, Haji Mas’ud merupakan antara yang memainkan peranan penting membantu 

   kerajaan Kedah dalam perang menentang Siam sebelum terkorban dalam perang

   tersebut

– Bapanya, Muhamad Taib mengambil keputusan untuk menetap di Kedah

– Meninggalkan kira-kira 150 relung tanah untuk anak cucunya dan ada antara tanah

   tersebut diwakafkan untuk tujuan dakwah

Rujukan:

https://epondok.wordpress.com/category/tokoh-ulama/

Sejarah Perkembangan Sekolah Pondok Sebelum Merdeka

Sistem pendidikan di Malaysia sebenarnya telah wujud sejak zaman kegemilangan Empayar Melaka lagi. Pendidikan pada zaman tersebut adalah berteraskan Islam hasil daripada kedatangan agama suci tersebut ke rantau Asia yang kemudiannya merebak ke Melaka. Sejarah menyebut bahawa pendidikan Islam pada awal usianya mula diajar di rumah-rumah guru, kemudian berpindah ke masjid, surau, madrasah sebelum berpusat sepenuhnya di sekolah pondok.
    Institusi pengajian pondok adalah institusi pendidikan yang tertua di Tanah Melayu. Namun, tidak ada sebarang bukti atau catatan yang jelas yang menyatakan tarikh sebenar kewujudan institusi ini. Apa yang pasti, sekolah pondok muncul tanpa dirancang. Ia berkembang dek kerana sambutan orang ramai yang dahagakan ilmu yang datang ke satu-satu tempat untuk belajar dengan Tok Guru mereka.

Beberapa Pendapat Tentang Asal-usul Sekolah Pondok:

Walau bagaimanapun, ada pendapat yang mengatakan bahawa institusi pengajian pondok berasal dari Pattani, Selatan Thailand. Pendapat ini adalah bertunjangkan bahawa Pattani merupakan Pusat Pelajaran Agama dan Kebudayaan Melayu yang terkenal pada abad ke 16 dan 17 Masihi. Alasan lain yang menjadi asas kepada pendapat ini adalah kerana ramai ulama’ Pattani menyusun kitab-kitab Jawi yang digunakan di pondok-pondok. Kebanyakan mereka menggunakan dialek Pattani sewaktu menyampaikan pengajaran di sekolah-sekolah pondok yang terdapat di negeri Kedah dan Perak.

    Pendapat kedua menerangkan bahawa Pondok berasal dari Kelantan, Indonesia berdasarkan beberapa buah kitab Jawi terjemahan ulama’ Banjar dan Jawa yang dibawa dan dijadikan rujukan di pondok-pondok. Di utara Semenanjung Malaysia terdapat beberapa orang Tok Guru yang mendapat pendidikan dari Pattani dan Indonesia. Antara ulama’ yang mendapat pendidikan di Pattani adalah Haji Zainal atau Tuan Minal dari pondok Sungai Dua (1875), Haji Mahmud Taib dari pondok Kubang Semang, Seberang Prai Tengah (1920).

    Contoh ulama’ yang mendapat pendidikan di Indonesia ialah Haji Mahmud Taha dari Pondok Alor Belat, Butterworth (1880), mendapat pendidikan awalnya di Sumatera. Manakala tokoh-tokoh ulama’ lain adalah seperti Ibrahim Acheh dan Tok Sheikh Acheh dari pondok Permatang Jagus, Kepala Batas (1885), Fakih Daim dari pondok Sungai Deraka, Seberang Prai Tengah (1880) dan Haji Salleh al-Misri dari pondok al-Misriyyah (1906).

Maksud Perkataan "Pondok".

Perkataan “pondok” adalah perkataan bahasa Arab, فندوق yang bermaksud khemah, hotel, tempat menginap ataupun tempat persinggahan sementara bagi para pengembara. Istilah ini lebih terkenal sebagai tempat tinggal yang dihuni oleh para penuntut ilmu. Kamus Dewan pula memberi erti “pondok” sebagai madrasah atau tempat belajar agama. Di Indonesia, terdapat beberapa nama yang diberikan kepada pondok, umpamanya “pesantera”. Ia membawa maksud pelajar agama. Pesantera merupakan tempat berkumpul dan penginapan bagi para santri di mana ia membentuk sekumpulan rumah yang mengelilingi masjid atau rumah tuan guru. Di Madura, istilah “Penjentren” digunakan sebagai gantian istilah “pondok”. Istilah “Rangrang” pula digunakan oleh penduduk di Acheh, perkataan “surau” untuk penduduk di Minangkabau, manakala di Sumatera pula, penduduknya menggunakan istilah “Langgar”. Walaupun istilah yang digunakan adalah berbeza, namun ia tetap membawa erti yang sama iaitu deretan rumah-rumah kecil yang menjadi tempat menginap bagi pelajar-pelajar pengajian agama.

Rupa Bentuk Sekolah Pondok.

Rupa bentuk pondok di Tanah Melayu tidak banyak bezanya dengan pondok yang terdapat di Indonesia. Ia dibina menggunakan buluh. Terdapat juga pondok-pondok di kampung-kampung yang diperbuat daripada bahan kayu, mempunyai tiang dan bertangga. Tangga-tangga pondok ini dihubungkan ke perigi oleh deretan batu-batu titian. Ia memudahkan pelajar untuk bersuci tanpa bersepatu sebelum terus menuju ke pondok masing-masing. Sebilangan besar sekolah-sekolah pondok di Tanah Melayu dibina di kawasan penanaman padi misalannya di negeri Kedah dan Kelantan.

Sistem Pendidikan di Sekolah Pondok.

Jika dilihat dari sudut struktur pendidikan, pembelajaran pondok adalah berbentuk tradisional. Tiada had umur, jantina atau kebolehan tertentu yang diselaraskan bagi calon-calon pelajar yang berkeinginan belajar di institusi ini kecuali dua perkara, iaitu boleh membaca tulisan Jawi dan boleh membaca al-Quran. Setiap orang sama ada lelakki atau perempuan, tua ataupun muda berhak belajar di institusi ini. Tidak ada sebarang yuran pengajian yang dikenakan sama ada bayaran bulanan ataupun tahunan. Tempoh pengajian pula bergantung kepada keupayaan pelajar itu sendiri. Jangka masa minimum adalah dua tahun, manakala jangka masa yang paling maksimum adalah sepuluh tahun.

    Sistem penilaian seperti peperiksaan tidak diwujudkan sebaliknya seseorang pelajar dibolehkan menyambung ke peringkat yang lebih tinggi berdasarkan kemampuannnya memahami pelajaran atau kitab yang baru dipelajari. Kebolehan akan dinilai dan akuan guru merupakan syahadah yang tidak ternilai dan tidak ditolak oleh mana-mana pihak pun. Bagi membuktikan kebolehan tersebut, pelajar hendaklah mempraktik dan mengamalkan setiap titis ilmu yang dipelajari. Bagi pelajar-pelajar yang agak lemah, mereka dikehendaki mengulangi semula pelajaran tersebut sehinggalan mereka boleh menguasainya dengan baik sebelum menyambung ke peringkat seterusnya. Jadi, jelaslah menunjukkan, bahawa tiada istilah keciciran dan tiada pula konsep mengejar gred dan mata dalam memperoleh sebutir “syahadah” dalam sistem pengajian pondok.

    Waktu pembelajaran di semua institusi pondok adalah hampir serupa. Para belajar belajar tiga kali sehari; pagi, petang dan malam. Waktu pembelajaran untuk sesi pagi ialah seusai solat Fajar sehingga jam 12.00 tengahari. Waktu untuk sesi petang pula adalah sebaik menunaikan solat Zohor sehingga masuknya waktu solat Asar. Manakala waktu pembelajaran pada sebelah malam bermula selepas menunaikan solat Maghrib sehinggalah waktu Isyak.
    Walaupun nampak tidak sistematik, para pelajar di institusi ini masih mampu meningkatkan pengetahuan dan menguasai pelajaran agama yang diperolehi daripada para tok guru mereka berbekalkan semangat juang dan cintakan ilmu yang tinggi. Melalui perolehan ilmu ini, mereka semua layak mendapat gelaran alim ulama dan mampu untuk memegang jawatan sebagai muazzin atau bilal, tok imam, ustaz, kadi, ketua kampung, penggawa ataupun penghulu mukim. Apa yang pasti,masyarakat setempat sentiasa memandang tinggi terhadap golongan yang mempunyai ilmu agama yang tinggi seperti mereka sebagai penyambung warisan alim ulama yang kian uzur dimamah usia.

Rujukan:

Tetuang TV- Laman Warisan Seantero Nusantara

https://ms-my.facebook.com/tetuangtv/posts/sejarah-perkembangan-sekolah-pondok-sebelum-merdeka-bahagian-1sistem-pendidikan-/1074863032723639/