Sejarah Muqaddam, Qiraati Dan Iqra

Sebenarnya, banyak silibus yang digunakan bagi mempelajari al-Quran sepanjang sejarah. Namun terdapat tiga silibus yang popular di Nusantara khususnya Malaysia iaitu Muqaddam, Qiraati dan Iqra. Saya secara peribadi belajar ketiga-tiga silibus ini.

MUQADDAM (PERMULAAN)

    Dulu, sewaktu kami sekeluarga masih menetap di Segambut Kuala Lumpur, saya dihantar oleh ibu bapa untuk mengaji Muqaddam dari Ustaz Mad Janggut. Itu nama gelaran dia. Nama sebenar tak ingat. Entah masih ada atau tak beliau ni. Semoga Allah mengurniakan ganjaran Syurga buatnya.

    Muqaddam ini diasaskan oleh Abu Mansur Hafzul Fikri al-Baghdadi pada tahun 376 Hijrah. Oleh itu, silibus beliau ini juga dikenali sebagai Qā’idah Al-Baghdadiyyah. Teknik ini bermula sejak zaman Bani Abbasiyyah dan mula masuk ke Nusantara sejak lama dahulu. Tidak banyak sejarah tertulis tentang tokoh ini atau silibusnya. Majoriti orang Melayu dahulu amat sinonim dengan tradisi Muqaddam ini. Kini pengajian Muqaddam sudah tidak ada lagi kerana tulisannya (khaṭ) tidak mengikut Rasm Uthmāni hingga menyukarkan bacaan.

    Asalnya dalam Muqaddam, pelajaran ilmu Tajwid tidak diberi penekanan sangat sebaliknya menekankan teknik mengeja dan membunyikan ejaan. Ianya juga menekankan aspek mengenal huruf, tanda baris dan bunyi yang terhasil melalui cara mengeja melalui beberapa peringkat iaitu :-

1) Pelajar akan mengenal huruf-huruf hijaiyah dari Alif hingga Ya.
2) Mempelajari huruf berbaris di atas (fatḥah), di bawah (kasrah) dan di hadapan (ḍammah)
3) Mempelajari huruf tanwin (baris dua)
4) Mengenal huruf mad (bacaan panjang)
5) Mengenal mim mati dan mim sabdu
6) Bila sudah mahir, baru mula membaca Quran juzuk Amma secara terbalik iaitu dari Surah an-Nas hingga an-Naba disamping baru mula mengenal Tajwid.

    Untuk khatam Muqaddam secara TERTIB, selalunya ia mengambil masa 3-6 tahun. Ramai yang tidak sempat khatam atau menjadi jemu kecuali jika mereka melangkaui silibus ini dengan mempelajarinya secara ekspres. Faktor kelambatan ini berlaku adalah kerana teknik mengejanya. Sebagai contoh, untuk membaca Basmalah sahaja, pelajar perlu mengeja satu persatu huruf dan barisnya seperti, “Ba’ Sin mati bawah Bis, Mim Alif Lam Lam sabdu bawah Mil, Lam fataḥ Lā, Ha’ Alif Lam Ra’ sabdu bawah Hir, Ra’ Ha’ mati atas Rah, Mim fataḥ Mā, Nun Alif Lam Ra’ bawah Nir, Ra’ atas Ra, Ha’ Ya’ mati bawah Hi, Mim bawah Mi = Bismillāhirraḥmānirraḥīm.”

QIRAATI (BACAANKU)

    Setelah berpindah ke Kedah, ketika darjah satu, ibu bapa saya hantar mengaji Qiraati pula kepada ustazah yang telah saya lupa namanya. Semoga Allah mengurniakan ganjaran Syurga buatnya.

    Qiraati diasaskan oleh Kiyai Haji Dahlan Salim Zarkasyi pada tahun 1963 dari Jakarta, Indonesia. Beliau semasa kecil juga mempelajari al-Quran mengikut cara Muqaddam. Namun beliau mendapati kanak-kanak di pondok nusantara lambat untuk mahir membaca al-Quran. Oleh itu beliau mengasaskan silibus Qiraati. Beliau memperkenalkan 10 jilid buku Qiraati sebagai silibus baru. Kemudian, silibus ini diperkemaskan hingga menjadi 8 jilid, 6 jilid dan akhir sekali menjadi hanya 5 jilid.

    Silibus Qiraati memasuki Malaysia pada tahun 1991 oleh Ustaz Mohamad Masruh bin Ahmad. Tuan Guru Haron Din dilantik sebagai penasihat Qiraati Malaysia. Silibus ini lebih laju dari Muqaddam kerana pelajar mampu membaca huruf Hijāiyyah yang berharakat tanpa mengeja.

IQRA (BACALAH)

    Setelah setahun mempelajari Qiraati, saya bertukar pula ke pengajian Iqra dibawah bimbingan Ustaz Azhar atau lebih dikenali sebagai Cik An. Semoga Allah mengurniakan ganjaran Syurga buatnya. Malam pertama pengajian, saya membawa naskhah Qiraati lalu ditegur Cik An, “Esok bawa buku Iqra. Kita pakai silibus yang ni”. Saya jadi pelik dan bermonolog, “Apa beza Qiraati dengan Iqra? Tengok sama ja”. Namun kini baru tahu apa perbezaan antara keduanya.

    Iqra diasaskan oleh Kiyai Haji As’ad Humam yang merupakan Pengarah Kumpulan Tadarus Angkatan Muda Masjid dan Musolla Yogyakarta. Beliau mengajar al-Quran sejak tahun 1950-an dengan menggunakan Muqaddam. Kemudian beliau beralih menggunakan Qiraati selama 3 tahun. Namun, beliau mendapati masih ada beberapa lagi kekurangan dalam silibus itu lalu beliau pergi menemui Kiyai Haji Dahlan Salim Zarkasyi, pengasas Qiraati. Beliau memberitahu untuk melakukan beberapa penambahbaikan dalam sistem silibus Qiraati namun hal ini tidak dipersetujui oleh pengasasnya. 

    Oleh itu, beliau mengasaskan sistem silibus baharu yang dikenali sebagai Iqra pada tahun 1988 bersempena ayat al-Quran pertama diturunkan. Iqra mempunyai 6 jilid yang disatukan dalam satu naskhah. Penyusunannya lebih kurang Qiraati dan turut menggunakan khat Rasm Uthmani serta menekankan aspek Tajwid. Kanak-kanak didapati lebih pantas menguasai bacaan al-Quran melalui silibus Iqra lalu menjadikan silibus ini tersebar luas di Nusantara. Silibus ini masuk ke Malaysia pada tahun 1992 dan menjadi silibus rasmi pada tahun 1995.

PENUTUP
Beginilah pengajian al-Quran zaman saya sekolah rendah di Kedah. Kami pergi menuntut di rumah tok guru sendiri pada setiap malam. Kami tiada Sekolah Agama (Sogame) pada waktu petang sepertimana yang rakan-rakan saya dari Selangor dan Johor hadiri. Tapi sekarang, di Kedah sudah ada J-QAF, PAFA dan KAFA sepertimana negeri-negeri lain setelah ianya diseragamkan oleh Kementerian bagi seluruh Persekutuan.

https://www.thepatriots.asia/sejarah-muqaddam-qiraati-dan-iqra/

Penulis: Ibn Jawi

26 Julai 2019